«Παραπονιέται πολύς κόσμος γι αυτά που γράφεις στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών» μου έλεγε τις προάλλες φίλος και εκπαιδευτής αϊκίντο αναφερόμενος στις συγκρίσεις μου περί Ελλάδας και Ιαπωνίας και ειδικά σε ό,τι σχετίζεται με το βαθμολογικό επίπεδο των εκπαιδευτών εδώ. Κατά το φίλο μου, οι αντιρρήσεις των επικριτών μου εστιάζουν στο γεγονός ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών είναι καθοριστικά μεγάλες άρα και ο τρόπος που λειτουργούν τα πράγματα στη μητρόπολη των πολεμικών τεχνών δεν μπορεί να είναι ο ίδιος με αυτόν βάσει του οποίου λειτουργούν στην… περιφέρεια. «Αν περιμένουμε εμείς εδώ μέχρι να πάρουμε πέμπτο νταν δε θα ανοίξουμε ποτέ σχολή» φέρονται να λένε κάποιοι ενώ κάποιοι άλλοι επισημαίνουν ότι αν ο τρόπος απονομής των βαθμών μεταφερθεί αυτούσιος εκτός Ιαπωνίας θα έχει σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση των μαθητών στις σχολές.
Δε θέλω να ξαναπιάσω των βαθμών νταν –έχω γράψει αναλυτικά γι αυτό σε δύο κείμενα που έχουν δημοσιευτεί στον ΠΟΠΤ οπότε όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να ανατρέξουν σ’ αυτά (θα τα βρουν
εδώ και
εδώ). Θα αναφερθώ όμως σε κάτι το οποίο βρίσκεται λίγο πιο πέρα από τους βαθμούς και τις ζώνες και για το οποίο έχει τύχει να παρεξηγηθώ και παλιότερα, όταν έγραφα στο «Μονοπάτι» των εκδόσεων Αλκίμαχον: στην επαγγελματική διδασκαλία των πολεμικών τεχνών. Και αυτό επειδή, πρώτον, πιστεύω ότι αποτελεί τη βάση των αντιρρήσεων πολλών από τους αναγνώστες μου και, δεύτερον, επειδή φοβάμαι ότι έχω πέσει θύμα παρεξήγησης.
Για να το πω ξεκάθαρα από την αρχή: δεν έχω απολύτως κανένα πρόβλημα με τους ανθρώπους που διδάσκουν πολεμικές τέχνες κατ’ επάγγελμα. Αν και προσωπικά υπήρξα αρκετά τυχερός ώστε να διασταυρωθώ με ανθρώπους που είχαν το περιθώριο (ή, γιατί όχι, την πολυτέλεια) να διδάσκουν χωρίς να χρειάζεται να χρεώνουν γι αυτό, έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους για τους οποίους η διδασκαλία είναι και μέσο βιοπορισμού και το γεγονός αυτό δεν μειώνει στο ελάχιστο ούτε τις προθέσεις τους, ούτε τις ικανότητές τους, ούτε το ταλέντο τους, ούτε το πραγματικό τους ενδιαφέρον για τους μαθητές τους. Σαφώς βάζει στην εξίσωση και ορισμένες άλλες παραμέτρους όμως θα έλεγα ότι ένας ικανοποιητικός αριθμός από τους συγκεκριμένους ανθρώπους, καταφέρνει να αντιμετωπίσει τις παραμέτρους αυτές χωρίς να κάνει έκπτωση στα πράγματα που έχουν σημασία.
Ο λόγος που δεν έχω πρόβλημα με την επαγγελματική διδασκαλία είναι αφενός επειδή καταλαβαίνω ότι ζούμε σε καπιταλιστικές κοινωνίες και, άρα, τα πάντα μεταφράζονται τελικά σε χρήμα και αφετέρου επειδή και στην ιαπωνική παράδοση, η ιδέα της επί χρήμασι μεταφοράς γνώσεων δεν είναι κάτι καινούριο: ναι μεν πολλοί δάσκαλοι πολεμικών τεχνών (και δη κλασικών) διδάσκουν δωρεάν όμως αυτό συμβαίνει στις μέρες μας, επειδή οι συνθήκες το επιτρέπουν –ως και τις αρχές του 20ου αιώνα, τα μαθήματα αποτελούσαν το βασικό μέσο βιοπορισμού των ανθρώπων που ασχολούνταν με τις πολεμικές τέχνες καθώς οι άνθρωποι αυτοί, ειδικά όταν υπήρχαν ακόμα σαμουράι, ελάχιστα άλλα προσόντα είχαν. Αν μάλιστα διαβάσει κανείς έστω και επιφανειακά περιγραφές από τη ζωή στις ιαπωνικές πόλεις της περιόδου Έντο (αρχές του 17ου αιώνα ως μέσα του 19ου) θα δει ότι υπήρχαν σχολές που είχαν μέχρι και χιλιάδες μαθητές.
Προφανώς η δυνατότητα να διδάξει κανείς (πολεμικές τέχνες ή οτιδήποτε άλλο) χωρίς την απαίτηση χρηματικής αμοιβής συνοδεύεται από μια σειρά από άλλες παράπλευρες ωφέλειες με σημαντικότερη το να μπορεί να διδάσκει όσους, όποιους και όπως θέλει –και αυτό είναι κάτι που κάνουν οι περισσότερες σχολές κλασικών πολεμικών τεχνών (και ίσως και κάποιες πιο σύγχρονων). Όμως από εκεί και πέρα ούτε εγώ, ούτε κανείς άλλος μπορεί, όχι να απαιτήσει, αλλά ούτε καν να ελπίσει ότι ένας άνθρωπος που επένδυσε 10-15 χρόνια από τη ζωή του για να μάθει σε βάθος ένα αντικείμενο θα δεσμευτεί να το μεταβιβάσει αφιλοκερδώς. Και εδώ που τα λέμε, απέναντι σε ποιον να δεσμευτεί; Αν δε δεσμεύεται, π.χ. ένας γιατρός, ένας άνθρωπος δηλαδή του οποίου οι γνώσεις καλούνται να εξυπηρετήσουν μια πολύ πιο βαθιά και σημαντική ανθρώπινη ανάγκη, γιατί να δεσμεύεται ένας πολεμικοτεχνίτης;
Αν έχω ένα πρόβλημα –και αυτό είναι κάτι που επίσης έχω γράψει και παλιότερα αλλά που για κάποιον λόγο παραμένει στο τυφλό σημείο ορισμένων αναγνωστών μου- αυτό είναι η φιλαργυρία, το σημείο δηλαδή που το οικονομικό μέρος της συναλλαγής υπερκαλύπτει οτιδήποτε άλλο με αποτέλεσμα ο μαθητής να χάνει εντελώς την υπόστασή του και να μετατρέπεται στεγνά και ψυχρά σε κινητό χαρτονόμισμα. Όταν συμβαίνει αυτό, και βεβαίως συμβαίνει αρκετά συχνά και όχι μόνο στην Ελλάδα (έχω πετύχει αρκετές περιπτώσεις και στο εξωτερικό –και λέγοντας «εξωτερικό» εννοώ και την Ιαπωνία), η σχέση δασκάλου-μαθητή με στόχο τη μεταφορά γνώσεων εξαφανίζεται και στη θέση της μπαίνει μια απολύτως οικονομική σχέση στην οποία ο δάσκαλος πολύ συχνά είναι και ο πιο ανέντιμος αφού η υπηρεσία την οποία πουλάει είναι χαμηλότερου επιπέδου. Όμως στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε να κάνουμε με «επαγγελματία» (τουλάχιστον με την ευρύτερη σημασία της λέξης) αλλά με κάτι πολύ υποδεέστερο.
Θα ήθελα ωστόσο να κάνω σαφές ότι το ίδιο πρόβλημα έχω με οποιονδήποτε πουλάει τις υπηρεσίες του: ένας γιατρός που δεν ενδιαφέρεται για τον άρρωστό του, ένας δικηγόρος ή ένας λογιστής ή ένας εστιάτορας που δεν ενδιαφέρονται για τον πελάτη τους είναι, τουλάχιστον στο δικό μου σύστημα αξιών, εξίσου προβληματικοί. Όχι αρκετά ώστε να χρειάζεται να επιληφθεί η δικαιοσύνη (μια και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ακριβώς «αδίκημα») αλλά αρκετά ώστε να χρειάζονται εξοστρακισμό από την αγορά η περιβόητη «αυτορρύθμιση» την οποία επικαλούνται συχνά οι οπαδοί του καπιταλισμού και η οποία ευτυχώς συμβαίνει πιο συχνά από όσο φοβούνται οι απαισιόδοξοι αν και δυστυχώς όχι τόσο συχνά όσο υποστηρίζουν οι αισιόδοξοι.
Όπως συμβαίνει σε όλα τα πράγματα στον καπιταλισμό, ο μαθητής/καταναλωτής είναι αυτός που ορίζει σε ποιον εκπαιδευτή θα πάει και σε ποια συμπεριφορά θα δείξει ανοχή∙ προσωπική μου επισήμανση πάντως είναι να αφήσει το θέμα της αμοιβής ή όχι κατά μέρος και να εστιάσει σε πιο ουσιαστικά ζητήματα (άλλωστε, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις εκπαιδευτών που παρότι δεν χρεώνουν για τα μαθήματα, είναι ανεπαρκείς –έως και επιζήμιοι- σε άλλους τομείς). Αν συνειδητοποιήσει ότι η αμοιβή είναι όντως τόσο σημαντικό ζήτημα που να επισκιάζει όλα τα άλλα, μάλλον θα πρέπει να το ξανασκεφτεί όμως όπως είπα και παραπάνω, στην περίπτωση αυτή το πραγματικό πρόβλημα βρίσκεται αλλού.
Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
