Διαβάστε

Ο μεγάλος αντίπαλος

Έγραφα στο προηγούμενο κείμενο (“Ο δρόμος δεν είναι ένας”) περί ιού και αυτοάμυνας και παρότι πιστεύω ότι τους ασκούμενους στις πολεμικές τέχνες, αυτή η διάσταση είναι η πιο σημαντική σε πρώτο επίπεδο –γιατί οφείλουμε να ασχοληθούμε άμεσα με αυτό που έχουμε άμεσα μπροστά μας- υπάρχει και τουλάχιστον άλλη μια διάσταση που έρχεται σε δεύτερο χρόνο και που επίσης αξίζει, νομίζω, να μας απασχολήσει. Και αυτό επειδή επίσης σχετίζεται με τους προβληματισμούς που γεννιούνται (ή εν πάση περιπτώσει, οφείλουν να υπάρχουν) από την ενασχόληση με μια πολεμική τέχνη και μάλιστα με έναν από τους βαθύτερους, αυτόν που σχετίζεται με τις προϊδεάσεις.

Όλοι οι κλασικοί των πολεμικών τεχνών, αυτοί που έγιναν βιβλία όπως ο Σουν Τζου, ο Μουσάσι ή ο Γιάγκιου αλλά και αυτοί που είναι ακόμα εν ζωή και που αποτελούν κομμάτια της γενεαλογίας καθενός μας (οι δάσκαλοι των δασκάλων μας ή οι δικοί τους δάσκαλοι) έχουν μιλήσει επανειλημμένως για την ανάγκη να διατηρείς τον νου σου καθαρό από προκαταλήψεις (και από διάφορα άλλα πράγματα αλλά προς το παρόν ας μείνουμε σ’ αυτές) όταν προετοιμάζεσαι για μάχη, άμεσα ή στο μέλλον. Είναι μια από τις ασθένειες που οδηγούν, μαζί με τον φόβο, την αμφιβολία ή την έπαρση σε σχεδόν βέβαιη ήττα.

Συνήθως θεωρούμε ότι “προκατάληψη” σημαίνει να υποτιμήσουμε τον αντίπαλό μας ή να θεωρήσουμε ότι η δική μας στρατηγική ή τεχνική είναι αποτελεσματικότερη ή ότι η συμπλοκή θα γίνει σε ένα πεδίο που θα ευνοεί εμάς. Όμως και αυτό από μόνο του είναι προκατάληψη: προκατάληψη της προκατάληψης, και αυτό που συμβαίνει αυτή την περίοδο το εικονογραφεί με τον πιο δραματικό τρόπο. Η επίθεση έρχεται από κάτι που δεν γνωρίζαμε καθόλου ή, για την ακρίβεια, από κάτι που ανήκει σε μια οικογένεια την οποία γνωρίζαμε μεν αλλά θεωρούσαμε αβλαβή και ακίνδυνη δε. Το κόστος της προκατάληψης αυτής, αυτή τη στιγμή; 25.000 νεκροί.

Θεωρούσαμε ότι οι μεγάλες πανδημίες όπως της πανώλης, της Ισπανικής Γρίπης ή του AIDS ή, για να έρθουμε ακόμα πιο κοντά, οι επιδημίες του Έμπολα ή του ΣΑΡΣ, δεν μας αφορούν πια επειδή έχουμε όλην την επιστήμη που χρειάζεται για να τις αντιμετωπίσουμε. Και θεωρούσαμε ότι οι μηχανισμοί της επιστήμης λειτουργούν χωρίς εμείς να χρειάζεται να κάνουμε κάτι πιο περίπλοκο από το να παίρνουμε ένα χάπι όποτε χρειαστεί. Και θεωρούσαμε ότι τα μικρόβια, παρότι είναι ζωντανά όντα, δε διέπονται από τους κανόνες προσαρμογής και εξέλιξης από τους οποίους διεπόμαστε εμείς. Το κόστος των θεωριών αυτών, αυτή τη στιγμή: παγκόσμια καραντίνα.

Και δεν είναι μόνο οι θάνατοι ή η παγκόσμια καραντίνα. Είναι και η αβεβαιότητα για τη διάρκεια της κατάστασης και την κατάληξή της και η βεβαιότητα για τις επιπτώσεις της στην οικονομία και η μεγάλη πιθανότητα των αλλαγών που θα επιφέρουν όλα τα παραπάνω στην ψυχολογία μας, στον τρόπο που οργανώνουμε τις κοινωνίες μας και τις σχέσεις μας και στον τρόπο που θέτουμε τις προτεραιότητές μας –αν βεβαίως, είμαστε ζωντανοί και υγιείς όταν όλα αυτά τελειώσουν. Έχω την εντύπωση ότι κάτι τέτοιο εννοούσαν οι δάσκαλοί μας, παρόντες και απόντες, όταν έλεγαν ότι οι προϊδεάσεις μας οδηγούν σε σχεδόν βέβαιη ήττα.

Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το “σχεδόν”: ζούμε κάτι που μοιάζει πολύ με πόλεμο και οι πόλεμοι αποτελούνται από μάχες που με τη σειρά τους αποτελούνται από συμπλοκές. Αν η εκπαίδευση που κάνουμε επί χρόνια (ή μήνες: ένας στρατιώτης δεν ξέρει σε ποια φάση της εκπαίδευσής του θα τον βρει η κήρυξη του πολέμου και σε όλους τους πολέμους συμμετέχουν μαζί άπειροι και βετεράνοι) μας έχει διδάξει κάτι, αυτό πρέπει να είναι η προσαρμοστικότητα – αυτό παρεμπιπτόντως κάνει και ο αντίπαλός μας, γι αυτό και αρχικά αποκαλούταν “novel”, δηλαδή “νέος” δηλαδή “προϊόν εξέλιξης” και ας αγνοήσουμε τις ανοησίες περί αμφισβήτησης της πραγματικότητας.

Εν προκειμένω, προσαρμοστικότητα σημαίνει, ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ανατροπή των προϊδεάσεών μας. Αν αυτό που πιστεύουμε ως τώρα δεν ισχύει –και 25.000 νεκροί σε πέντε ηπείρους δείχνουν ότι δεν ισχύει- θα πρέπει να αλλάξουμε αυτό που πιστεύουμε! Θα πρέπει να βάλουμε άλλες προτεραιότητες, θα πρέπει να αναπτύξουμε άλλες στρατηγικές και τεχνικές και, τελικά, θα πρέπει να αλλάξουμε στάση ζωής, αναθεωρώντας τις αρχές που ορίζουν την τρέχουσα. Με τον ίδιο τρόπο που ένας στρατηγός (ή ένας μαχητής ή ένας αθλητής) αναθεωρεί τη στάση του όταν οι συνθήκες αποδεικνύουν χωρίς να επιτρέπουν αμφιβολίες, ότι η στάση που έχει τώρα είναι αναποτελεσματική.

Οι δάσκαλοί μας, κάποιοι επηρεασμένοι από τον βουδισμό, κάποιοι από τον ταοϊσμό και κάποιοι άλλοι από τις εμπειρίες τους, μας έλεγαν (και συνεχίζουν να μας λένε) ότι πρέπει να έχουμε την κατάσταση που αποκαλείται “μουσίν”, δηλαδή “νους κενός από προϊδεάσεις”, δηλαδή έτοιμος να προσαρμοστεί στις συνθήκες όπως το νερό που καθρεφτίζει το φεγγάρι αμέσως μόλις αυτό βγει από τα σύννεφα. Νομίζω ότι όλοι μας μπορούμε, αν σκάψουμε βαθιά μέσα μας να αντιληφθούμε ποιες είναι οι προϊδεάσεις μας και να ξεκινήσουμε τη διαδικασία που θα τις ξεριζώσει. Και πρέπει να το κάνουμε γιατί η επόμενη μάχη είναι σήμερα –πλέον, κυριολεκτικά “σήμερα”.

Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης