Διαβάστε

Προς υπεράσπιση των κάτα

Στα σχεδόν τριάντα χρόνια που ασχολούμαι με τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες πρέπει να είναι ίσως η πιο συνηθισμένη κριτική: τα κάτα είναι ανεπαρκής τρόπος εκπαίδευσης καθώς είναι αδύνατο να συμπυκνώσει κανείς τη χαοτική πραγματικότητα μιας συμπλοκής σε μερικές δεκάδες σενάρια∙ ακόμα και αν καταφέρει να το πετύχει, θα δημιουργήσει στον ασκούμενο εξηρτημένα αντανακλαστικά τα οποία αργά ή γρήγορα θα δημιουργήσουν προβλήματα καθώς ο ασκούμενος θα αντιδράσει σε μια συμπλοκή κατά τον τρόπο Χ που του κληροδότησε/επέβαλλε το κάτα και ο αντίπαλος του θα κάνει κάτι απρόβλεπτο και θα τον εξουδετερώσει ή, στη χειρότερη περίπτωση, θα τον βλάψει ανεπανόρθωτα.

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να εξηγήσω ότι στη συζήτηση αυτή περί κάτα, αναφέρομαι κατά κύριο λόγο στις προδιαγεγραμμένες φόρμες δύο ατόμων και όχι στα ατομικά κάτα όπως αυτά που βρίσκει κανείς στο καράτε και στις κινεζικές πολεμικές τέχνες από τις οποίες κατάγεται: έχω κάνει κάτι λιγότερο από τρία χρόνια καράτε και μόλις ένα εξάμηνο τάι τσι (παρεμπιπτόντως αυτή ήταν και η μόνη μου εμπλοκή με τον τεράστιο κόσμο που λέγεται «κινεζικές πολεμικές τέχνες») συνεπώς δεν μπορώ να μιλήσω για τη λειτουργικότητα των ατομικών κάτα στις τέχνες αυτές. Ξέρω όμως από το ιάιντο, την μόνη 100% ιαπωνική πολεμική τέχνη που τα περιλαμβάνει ότι τα ατομικά κάτα ήταν –τουλάχιστον στο παρελθόν- μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας που συμπλήρωνε την εξάσκηση σε ζευγάρια.

Αν κανείς δεν ασκείται στις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες ή αν ασκείται για μικρό χρονικό διάστημα, δεν είναι παράλογο να θεωρήσει ότι τα κάτα είναι αυτό ακριβώς: τυποποιημένα σενάρια συμπλοκής όπου ο Α κάνει το Χ και ο Β απαντά με το Χ΄ γεγονός που προκαλεί από τον Α το Ψ για να καταλήξουμε στο Ψ΄. Ακόμα και η ίδια η ονομασία, η λέξη «κάτα» (形) σ’ αυτό παραπέμπει: σε εξιδανικευμένα και αποσπασματικά μοντέλα δράσης που καλλιεργούν συγκεκριμένες αντιδράσεις –περιορίζουν δηλαδή μια τεράστια πραγματικότητα σε μια πεπερασμένη σειρά δράσεων μετατρέποντας, λίγο-πολύ, τον ασκούμενο από ένα πλάσμα με φαντασία και δημιουργικότητα σε κάτι σαν ρομπότ όπου το Χ έχει πάντα σαν συνέπεια το Χ΄.

Την παραπάνω αντίληψη επιτείνει το γεγονός ότι τα κάτα είναι θεμελιώδες συστατικό του ιαπωνικού πολιτισμού γενικότερα: στο παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα της Ιαπωνίας (το οποίο παρεμπιπτόντως παραμένει ολοζώντανο ακόμα και σήμερα, εντός και εκτός πολεμικών τεχνών), ο δάσκαλος παρουσιάζει στο μαθητή την καλύτερη δυνατή εκδοχή ενός πράγματος και ο μαθητής την επαναλαμβάνει όσες φορές χρειαστεί μέχρι να την εσωτερικεύσει απόλυτα –συνήθως αναντίρρητα και χωρίς εξηγήσεις από το δάσκαλο καθώς βάσει της σύμβασης, πηγαίνοντας κάποιος σε έναν δάσκαλο αποδέχεται προκαταβολικά την αυθεντία του. Όλα αυτά τα ιδανικά μοντέλα –ο τρόπος γραφής ενός ιδεογράμματος, ένα μοντέλο αλγεβρικών εξισώσεων, μια τεχνική κοψίματος λαχανικών, ο τρόπος προσφώνησης από έναν υπάλληλο συνεργείου σε έναν πελάτη ή μια τεχνική ξιφούλκησης- λέγονται «κάτα».

Αυτό που δε γνωρίζουν οι επικριτές των κάτα είναι ότι αν το σύστημα είναι δημιουργημένο πραγματικά καλά –και παρότι όλα τα ιαπωνικά μαχητικά συστήματα δεν εμπίπτουν υποχρεωτικά σ’ αυτή την κατηγορία, πολλά εμπίπτουν- οι πληροφορίες που βρίσκονται κωδικοποιημένες μέσα στα κάτα είναι γενικότερες και διαμορφώνουν το νευρικό και το μυοσκελετικό σύστημα του ασκούμενου κατά τον τρόπο που το σύστημα θεωρεί τον καλύτερο δυνατό. Αντίστοιχα, ο τρόπος κατανομής των τεχνικών μέσα στα κάτα και ο τρόπος που αυτά διαδέχονται το ένα το άλλο στη διδακτέα ύλη, καθώς και η κρίση του δασκάλου για το πότε ένας ασκούμενος μπορεί να περάσει από το Α στο Β, εξασφαλίζουν ότι το σώμα και ο νους του μαθητή προοδεύουν όπως η σχολή θεωρεί σωστό.

Για την κάπως δύσπιστη αντίληψη κάποιων Δυτικών, ίσως η καλύτερη υπεράσπιση των κάτα προέρχεται από το τζούντο και το κέντο, αμφότερα μαχητικά αθλήματα και μάλιστα, στην περίπτωση του πρώτου εκτεθειμένα στην αυστηρότερη δυνατή έμπρακτη κριτική (βλ. Ολυμπιακοί Αγώνες). Κατά παράδοση, οι ιάπωνες τζουντόκα και κεντόκα ασκούνταν στα κάτα και τα αποτελέσματα αυτής της εξάσκησης φαίνονταν στις επιδόσεις τους εναντίον αντιπάλων που δεν έκαναν το ίδιο –η δε πτώση τους στις διεθνείς διοργανώσεις ειδικά την τελευταία δεκαετία, αποδίδεται (μεταξύ άλλων) και στην μειωμένη προσοχή που δίνεται, δυστυχώς πλέον ακόμα και στη γενέτειρα των τεχνών αυτών, στον συγκεκριμένο τρόπο εκπαίδευσης.

Όποιος έχει δει έργα ιαπωνικής καλλιγραφίας, μπορεί να καταλάβει ότι η συνεχής επανάληψη των κάτα δεν περιορίζει στο ελάχιστο τη δημιουργικότητα του καλλιτέχνη: αν και κατά τη διάρκεια της μαθητείας του στην τέχνη, ο ασκούμενος γράφει –κυριολεκτικά- χιλιάδες φορές ένα ιδεόγραμμα βάσει του κάτα που του δείχνει ο δάσκαλός του, όταν κατακτήσει τις αρχές της τέχνης και έρθει στο επίπεδο να εκφράσει τον εαυτό του, το ιδεόγραμμα ελάχιστη σχέση έχει με το μοντέλο –αν έχει έστω και αυτή. Ο μαθητής έχει κατακτήσει τη φόρμα, γεγονός που του επιτρέπει να τη σπάσει και να εκφραστεί όπως αισθάνεται καλύτερα∙ αν τα παραπάνω θυμίζουν αυτά που είχα γράψει, στο προηγούμενο άρθρο μου στον πανελλήνιο οδηγό πολεμικών τεχνών , περί «σου/χα/ρι» ναι, πρόκειται γι αυτό ακριβώς!

Το αστείο είναι ότι οι επικριτές των κάτα δε χρειάζεται να φτάσουν καν στο σόντο, την ασιατική καλλιγραφία: αν έχουν κάνει μαθήματα οδήγησης, ξέρουν ότι η λογική των κάτα υπάρχει και στη δυτική κουλτούρα αν και σίγουρα όχι στο βαθμό επιτήδευσης που τη βρίσκει κανείς στην ιαπωνική. Προφανώς ο δάσκαλος οδήγησης δεν αποσκοπεί στο να διδάξει στον υποψήφιο οδηγό τα πάντα: στόχος του είναι να του δημιουργήσει τα αντανακλαστικά που χρειάζεται προκειμένου να μπορέσει να βγει στο δρόμο με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια. Από εκεί και πέρα, αυτό που θα τον κάνει πραγματικό οδηγό θα είναι η εμπειρία και –ίσως- και η τύχη, τα ίδια δηλαδή στοιχεία που εξασφαλίζουν και σε ένα στρατιώτη ότι θα πάει στη μάχη μετά από την, επίσης στηριγμένη σε κάποιου είδους «κάτα», εκπαίδευσή του και θα επιστρέψει ζωντανός –αν θέλουμε να μιλήσουμε για «πραγματικές συνθήκες».

Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
Φωτογραφία: Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης