Περί «τελειοποίησης του εαυτού»

εικόνα άρθρου

Πρόκειται για ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο: ένας μαθητής, συνήθως (αλλά όχι πάντα) στην πρώτη πενταετία-δεκαετία της εξάσκησής του, έχει την ευκαιρία να μιλήσει με έναν από τους «μεγάλους» δασκάλους της τέχνης του, ίσως σε κάποιο σεμινάριο, και στην ερώτηση «Γιατί ασκούμαστε;», ο δάσκαλος απαντάει με κάποια παραλλαγή του μοτίβου «Για να τελειοποιήσουμε τον εαυτό μας». Και ο μαθητής, νιώθοντας ότι πλέον έχει πιάσει το νόημα, διαμορφώνει στο νου του την άποψη ότι η ίδια η άσκηση δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία καθώς πίσω της υπάρχει ένα μεγαλύτερο όραμα και σιγά-σιγά αρχίζει να υποτιμάει τις τεχνικές και τα κάτα προς όφελος της φευγαλέας αυτής «μεγάλης ιδέας».

Μια λεπτομέρεια που ξεφεύγει, ωστόσο, από τους μαθητές που αποφασίζουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, να κάνουν την παραπάνω ιδέα κύριο άξονα της άσκησής τους, είναι ότι οι δάσκαλοι που απαντούν κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι άνθρωποι οι οποίοι έχουν μελετήσει την τέχνη σε βάθος χρόνου και έχουν κατακτήσει το τεχνικό της μέρος. Για τους ανθρώπους αυτούς, είναι απόλυτα φυσικό η πορεία τους στην τέχνη να έχει πάρει μια διαφορετική τροπή καθώς κατέχουν σε βάθος όλα τα δομικά στοιχεία που περιέχονται στις τεχνικές και στα κάτα∙ ακόμα περισσότερο, έχουν γνωρίσει στο σώμα τους και στο νου τους όλες τις αλλαγές που εμφύσησαν στην τέχνη οι δημιουργοί τους. Μ’ άλλα λόγια, έχουν φτάσει στο σημείο, όπως λέει το γνωστό ρητό, να μην μιμούνται τους ιδρυτές αλλά να αναζητούν αυτά που αναζητούσαν κι εκείνοι.

Σε όλες τις ιαπωνικές τέχνες, πολεμικές και μη, υπάρχει ένα κρίσιμης σημασίας τρίπτυχο το οποίο εκφράζεται με τις λέξεις «σου» (守), «χα» (破) και «ρι» (離) που αντίστοιχα μεταφράζονται «προστατεύω/υπακούω/τηρώ», «σπάω/καταστρέφω» και «αποχωρίζομαι». Μια καλή εξήγηση για το τρίπτυχο αυτό δίνει ο δάσκαλος αϊκίντο Σεϊσίρο Έντο στο «Aiki News» (http://homepage3.nifty.com/aikido_sakudojo/Shihan_Interview_Dou144-e.html) του Στάνλεϊ Πράνιν –αν και πρόκειται για δάσκαλο του αϊκίντο, η εξήγησή του είναι κοινή στις περισσότερες πολεμικές τέχνες, κλασσικές και σύγχρονες. Κατά τον Έντο, στη φάση «σου» επαναλαμβάνουμε τις φόρμες και πειθαρχούμε τον εαυτό μας ώστε το σώμα μας να απορροφήσει αυτό που δημιούργησαν οι «πρόγονοί» μας χωρίς καμία παρεκτροπή, στη φάση «χα» καινοτομούμε συχνά αγνοώντας τις φόρμες και στη φάση «ρι» εγκαταλείπουμε εντελώς τις φόρμες και αφήνουμε τη δημιουργικότητά μας να επινοήσει τεχνικές οδηγούμενοι εκεί που θέλει ο νους και η καρδιά μας –ανεμπόδιστοι αλλά χωρίς να παραβιάζουμε το «νόμο».

Το σου-χα-ρι θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα για μια ολόκληρη μονογραφία –και ίσως στο μέλλον θα έχουμε κι άλλες ευκαιρίες να αναφερθούμε σ’ αυτό- όμως προς το παρόν θα ήθελα να το επικεντρώσω στο θέμα της «αναζήτησης της ουσίας»∙ κατά τη γνώμη μου, η αναζήτηση αυτή είναι κάτι που έρχεται στη φάση «ρι», στη φάση δηλαδή της πλήρους αποσύνδεσης από την τεχνική κληρονομιά των γενιών που έχουν προηγηθεί. Όταν ο ασκούμενος έχει πλέον βαθιά γνώση του τεχνικού μέρους, έχει ενσωματώσει (με την μεταφορική αλλά και, κυρίως, την κυριολεκτική έννοια της λέξης) την τέχνη και έχει ξεπεράσει την «εφηβική» φάση της απόρριψης που περιλαμβάνεται στο «χα» είναι πλέον αρκετά ώριμος για να αρχίσει να ανακαλύπτει τον εαυτό του και να αναζητά την ουσία. Γιατί πλέον ξέρει ποια είναι η ουσία που αναζητά και πώς αυτή σχετίζεται με το συγκεκριμένο δρόμο.

Κάθε απόπειρα να παρακαμφθεί το «σου» και το «χα» είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, όπως είναι καταδικασμένη σε αποτυχία κάθε απόπειρα να μεταφράσει κανείς Τζέιμς Τζόις ενώ ακόμα δε γνωρίζει παρά τη στοιχειώδη γραμματική της αγγλικής γλώσσας. Και το θέμα δεν είναι μόνο η γνώση της γραμματικής, του συντακτικού ή του λεξιλογίου αλλά η ενσωμάτωση της αγγλικής γλώσσας και της κουλτούρας που τη δημιούργησε καθώς και η αντίστοιχη ενσωμάτωση τη δικής του γλώσσας και κουλτούρας –μόνο τότε μπορεί κανείς να προσεγγίσει έργα όπως ο «Οδυσσέας» ή η «Αγρύπνια του Φίνεγκαν» και, ακόμα περισσότερο, να τα μεταφράσει στη γλώσσα του. Ψάχνοντας την «ουσία» των πολεμικών τεχνών πριν την ολοκλήρωση της μελέτης τους, δηλαδή θέλοντας να πάμε στο «ρι» ενώ ακόμα βρισκόμαστε στο «σου», πηγαίνουμε κόντρα στην ίδια τη φύση.

Οι πολεμικές τέχνες είναι κάτι ιδιαίτερο και ταυτόχρονα δεν είναι: είναι κομμάτι μιας κουλτούρας συχνά ξένης προς εμάς όμως διαπνέονται από τις ίδιες αρχές που διαπνέεται κάθε γνωστικό αντικείμενο, θεωρητικό και (κυρίως) πρακτικό οπουδήποτε στον κόσμο και οποτεδήποτε στην ιστορία. Και στη βάση αυτών των αρχών βρίσκεται η ίδια η εξέλιξη του ανθρώπου: το παιδί πρέπει να βιώσει την πραγματικότητά του ως παιδιού για να μπορέσει να περάσει στην εφηβεία, να τη βιώσει κι αυτή και μετά να περάσει στην ενηλικίωση. Το μοντέλο του «σου-χα-ρι» δεν είναι τίποτα παραπάνω από τη σχηματοποίηση αυτής της φυσικής πορείας την οποία περνάμε όλοι και αν κανείς το αντιληφθεί αυτό, αντιλαμβάνεται και τι προσδοκίες μπορεί να έχει πραγματικά από την εξάσκησή του στις πολεμικές τέχνες.

Κλείνω με μια επισήμανση για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων: προφανώς δεν μπορεί κανείς να στερήσει από το μαθητή το δικαίωμα να έχει ανησυχίες σχετικά με το μέλλον του στην τέχνη, ειδικά αν πρόκειται για έναν ενήλικο μαθητή. Θα πρέπει όμως να είναι σαφές ότι όσο ο μαθητής αυτός βρίσκεται ακόμα στα στάδια του «σου» και του «χα» (και ο μόνος που μπορεί να το πιστοποιήσει αυτό είναι ο δάσκαλός του) οι ανησυχίες του είναι, στην καλύτερη περίπτωση, αδιάφορες και στη χειρότερη, τροχοπέδη για την πορεία του στην τέχνη. Υπάρχει άφθονος χρόνος για τέτοιου τύπου προβληματισμούς όμως ο ασκούμενος θα συνειδητοποιήσει ότι έχει φτάσει στην κατάλληλη φάση γι αυτούς όταν στο μυαλό του δεν υπάρχουν πια ερωτήσεις αλλά απαντήσεις.

Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης
×
Πανελλήνιος οδηγός πολεμικών τεχνών

Κουπόνι Δωρεάν Μαθημάτων

Κερδίσατε 2 δωρεάν μαθήματα γνωριμίας στις συνεργαζόμενες σχολές του Πανελλήνιου Οδηγού Πολεμικών Τεχνών!

Κατεβάστε το κουπόνι